سنگ کلیه دردی ناتوان کننده که تا به آن مبتلا نشوید عمق فاجعه را در نمی یابید،حتی پزشکان درد افرادی که سنگ های بزرگ دفع کرده اند را با درد زایمان مقایسه می کنند.
آمار ابتلا به بیماری سنگ کلیه در ایران، سالانه ۱۳۶ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر است که نشان می دهد کشور ما یکی از بالاترین آمار مبتلایان به سنگ سازی کلیه در دنیا را دارد.
سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه یک تعریف واحد برای انواع مختلف کریستال‌های کوچک و جامد میباشد. چندین عامل باعث ایجاد سنگ کلیه می‌شوند.
سنگهای کلیه کوچک هستند و ذخایر معدنی سختی هستند که در داخل کلیه ها تشکیل می شوند. این سنگ ها از نمک های معدنی و اسیدی ساخته می شوند. سنگ کلیه علل مختلفی برای تشکیل دارد و همه قسمت های سیستم اداری شما از کلیه تا مثانه را تحت تاثیر قرار می دهند. اغلب سنگ ها زمانی تشکیل می شوند که ادرار غلیظ گردد، در این زمان مواد معدنی این فرصت را می یابند تا کریستالیزه شوند و به یکدیگر متصل گردند.
دو علت کلی برای تشکیل سنگ مطرح شده است:
1-کاهش مصرف مایعات یا کمبود آب بدن که باعث غلیظ شدن ادرار میشود و ریسک تشکیل سنگ افزایش میابد.
2-افزایش مصرف مواد معدنی یا دفع بیش از حد این مواد از ادرار
دیگر عوامل پرخطر عبارتند از:
پایین آمدن آب بدن
چاقی
رژیم غذایی سرشار از پروتئین، نمک و گلوکز
پرکاری غده ی پاراتیروئید
جراحی بای پس معده
بیماری های التهاب معده که باعث افزایش جذب کلسیم می شود
مصرف داروهایی نظیر دیورتیک های تریامترن، داروهای ضد صرع و داروهای آنتی اسید حاوی کلسیم
سنگ کلسیم از همه شایع تر و معمولا از جنس اگزالات کلسیم است (البته می تواند حاوی فسفات کلسیم یا مالئات باشد). مصرف کم تر غذاهای حاوی اگزالات، خطر بروز این نوع سنگ را کاهش می دهد. این غذاها شامل موارد زیر می شود:
چیپس، بادام زمینی،شکلات،چغندر، اسفناج
با مصرف مواد غذایی مناسب، مقادیر زیادی آب و داروی مناسب احتمال ابتلا به سنگ کلیه کاهش می‌یابد. ممکن است متوجه شوید که از خطر ابتلا به آن نجات پیدا کرده‌اید. ما توصیه می‌کنیم که برای دریافت دستورالعمل‌های مناسب جهت پیشگیری از سنگ کلیه و درد و ناراحتی ناشی از آن به یک متخصص اورولوژی مراجعه کنید.
علت ایجاد سنگ کلیه چیست؟
سنگهای سیستم ادراری و بالطبع سنگ کلیه بدنبال تجمع بیش از حد برخی مواد معدنی در ادرار و رسوب آنها بصورت یک بلور در مجاری ادرار ایجاد میشود.
دو علت کلی برای تشکیل سنگ مطرح شده است:
۱-کاهش مصرف مایعات یا کمبود آب بدن که باعث غلیظ شدن ادرار میشود و ریسک تشکیل سنگ افزایش میابد.
۲-افزایش مصرف مواد معدنی یا دفع بیش از حد این مواد از ادرار
عوامل ایجاد تشکیل سنگ چیست؟
۱-مصرف کم مایعات
۲-مصرف زیاد گوشت قرمز و نمک
۳-عفونتهای ادراری
۴-چاقی وافزایش وزن
۵- سونداژ طولانی مدت
۶-عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی
۷-سابقه بیماری های دیگر مانند نقرس.پرکاری پاراتیرویید.دیابت.فشارخون.نارسایی کلیه.اسهال طولانی مدت.سابقه عمل جراحی روی روده ها و ….
۸-مصرف برخی داروها مانند مصرف بیش از حد مکمل های ویتامین D,C.داروهای مسهل.فوروزماید.افدرین و …
علایم سنگ کلیه چیست؟
شایع ترین علامت سنگ کلیه درد شدید قسمت پایین کمر یا پهلو است که معمولاً این درد به سمت بخش پایینی شکم، کشاله ران و ناحیه تناسلی امتداد می‌یابد و این وضعیت به حرکت سنگ درون دستگاه ادراری ارتباط دارد ، این درد، به نام کولیک کلیوی، به عنوان یکی از شدیدترین انواع درد شناخته شده‌است و با درد زایمان مقایسه میشود. کولیک کلیوی ناشی از سنگ کلیه اغلب با فوریت در ادرار، بی‌قراری، هماچوری، تعریق، حالت تهوع و استفراغ همراه است. مدت درد به‌طور معمول بین ۲۰ تا ۶۰ دقیقه بوده و ناشی از انقباضات پریستالتیک مجرای ادراری است که تلاش می‌کند سنگ را خارج کند ،دیگر علائم:
دردهای تیز و دوره ای که از پهلوها شروع شده و به کشاله ران و بیضه ها تیر میکشد
سوزش و تکرر ادرار و احساس عدم تخلیه کامل ادرار
وجود خون در ادرار
تب و لرز در صورتیکه عفونت ادراری همزمان وجود داشته باشد
حالت تهوع و استفراغ
بعضی از افراد ممکن است هیچگونه علامتی نداشته باشند به همین دلیل لازم است افرادی که سابقه سنگ کلیه دارند بصورت دوره ای ۶ ماه تا یکسال تحت سونوگرافی قرار بگیرند تا از تشکیل سنگ جدید اطلاع حاصل شود.
روش تشخیص سنگ کلیه چیست؟
آزمایش خون برای کلسیم، فسفر، اسید اوره و الکترولیت
آزمایش نیتروژن اوره خون و کراتینین برای معاینه ی عملکرد کلیه
پیشاب سنجی برای بررسی کریستال، باکتری، خون و گلبول سفید
معاینه ی سنگ های دفع شده برای تشخیص نوع آن
آزمایش ادرار جهت مشاهده خون در ادرار
سونوگرافی کلیه ها جهت مشاهده سنگ و یا هیدرونفروز
CT Scan شکم و لگن جهت مشاهده سنگ های حالب و بررسی دقیق سایز و محل سنگ
روشهای درمان
حمام یا بخار آب گرم و مصرف مایعات در صورت عدم منع مفید است. بیماران باید رژیم غذایی را رعایت کنند و در طول روز یک تا دو لیتر آب بنوشند، با مشاهدهٔ نخستین عفونت ادراری به پزشک مراجعه کنند، هر چند وقت یک بار آزمایش ادرار انجام دهند و مراقب افزایش میزان اوره و کراتینین و نیتروژن اوره خون خود باشند. داروی گیاهی عصارهٔ اورتیکا، خاصیت ضد التهاب، مدر و آنتی باکتریال دارد و به دفع سنگ کلیه و کاهش التهاب و عفونت دستگاه ادراری کمک می‌کند. مواد مؤثر این عصاره شامل کوئرستین و کافئوئیل مالیک اسید از پیکر رویشی گیاه گزنه است. ترکیب کوئرستین موجود در گزنه، آزادسازی هیستامین از بازوفیل‌ها و ماستوسیت‌ها را کاهش داده و تولید فاکتورهای التهابی TNF-α، IL1-β، نیتریک اکسید و آنزیم‌های دخیل در التهاب مانند سیکلواکسیژناز و لیپواکسیژناز را مهار می‌کند.
معمولا سنگ های زیر ۶ میلی متر نیاز به عمل جراحی ندارد و با درمان دارویی قابل دفع شدن هستند اما اگر سنگ بزرگتر باشد بسته به سایز و تعداد و محل سنگ روشهای متفاوتی برای درمان وجود دارد:
عمل جراحی باز
جراحی از طریق ایجاد برش کوچک بر روی پوست(PCNL)
جراحی لاپاروسکوپیک
جراحی از طریق مجرا(RIRS)
سنگ شکنی بیرون اندامی(ESWL)
لیتوتریپسی
در لیتوتریپسی خارج از بدن با استفاده از امواج ناگهانی، از امواج صدا برای تجزیه ی سنگ های بزرگ استفاده می شود تا راحت تر از اورتر وارد مثانه شود. ممکن است این فرایند ناخوشایند و به بیهوشی ملایم نیاز باشد. ممکن است کبودی هایی روی شکم و کمر و خون مردگی دور کلیه و اندام های مجاور ایجاد شود.
جراحی تونل (نفرولیتوتومی از راه پوست)
جراح با ایجاد برش کوچکی روی کمر، سنگ ها را برمی دارد. در موارد زیر فرد به این جراحی احتیاج پیدا می کند:
سنگ باعث انسداد یا عفونت شده یا به کلیه آسیب رسانده
سنگ آن قدر بزرگ شده که خود به خود دفع نمی شود
درد غیر قابل کنترل
اورتروسکوپی
زمانی که سنگ در اورتر یا مثانه گیر کند، پزشک از ابزاری به نام اورتروسکوپ برای برداشتن آن استفاده می کند.
چه کارهایی جهت پیشگیری از سنگ قابل انجام میباشد؟
یکسری دستورالعمل کلی وجود دارد که برای پیشگیری از سنگ در تمامی بیماران قابل استفاده میباشد که شامل موارد زیر میباشد:
مصرف زیاد مایعات :بخصوص در افرادی که در آب و هوای گرم زنگی میکنند یا میزان تعریق آنها در محل کار زیاد میباشد مانند کارگران ساختمانی یا نانوا ها
کاهش مصرف برخی مواد غذایی مانند گوشت قرمز.نمک.آجیل.اسفناج
کاهش مصرف نوشابه و قهوه و چای
کاهش مصرف ابمیوه ای غیرطبیعی: آب پرتقال و آبلیمو طبیعی باعث کاهش تشکیل سنگ میشود
در صورتیکه بیمار تحت عمل جراحی قرار گرفته است و سنگ کلیه بیمار خارج شده است بهتر است که سنگ بیمار جهت آنالیز به آزمایشگاه ارسال شود تا جنس سنگ مشخص شود و براساس آن و دیگر آزمایشات بتوان رژیم غذایی و دارویی بهتری جهت جلوگیری از تشکیل مجدد سنگ برای بیمار تجویز کرد./شلتوک
منابع :
ولوک، نیگل و همکاران: اورولوژی بنیادی، ترجمهٔ امیرفرخ کلهری و غلامحسین حسنی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ۱۳۷۱، ص۲۰۶
www.darmankade.com
سایت آموزشی مرکز آموزشی و درمانی حضرت ولیعصر(عج)
سایت دکتر بابک جوانمرد
