آثار بی بدیل استاد معین
این نویسنده نامدار ۲۳ کتاب در حوزه تصنیف و تالیف، پنج کتاب در حوزه تصحیح، چهار کتاب در حوزه ترجمه و حدود یک صد مقاله در زمینه‌های ادبیات و زبان، تاریخ و فرهنگ، کتاب‌شناسی فلسفه و مذاهب و رجال را در کارنامه خود دارد. عمده ترین آثار این ادیب بزرگ که بارها از طرف دانشگاه، مجامع علمی – ادبی و معتبر جهان موفق به اخذ جوایز ارزنده شد، عبارتند از: ستاره های ناهید، داستان خرداد و مرداد، حکمت اشراق و فرهنگ ایران، آئینه اسکندر و دوره کامل فرهنگ فارسی. همچنین تصحیح و حواشی بر کتاب های چهار مقاله نظامی؛ جامع الحکمتین ناصر خسرو، دانشنامه علایی ابن سینا و ترجمه کتب روانشناسی تربیتی و تاریخ ایران اثر رومن گیرشمن از دیگر آثار ارزشمند استاد معین محسوب می شود.
همچنین یکی از مهم ترین تصحیح های وی برهان قطع اثر محمد حسین بن خلف تبریزی است که معین در تصحیح و تحشیه آن (از ذکر وجه اشتقاق و ترکیبات لغات تا شرح لغات، آوردن شواهد، افزودن لغات، تصویر، نقشه و جدول) از هفت نسخه خطی و چاپی این اثر و بیش از ۳۴۳ ماخذ فارسی و عربی استفاده کرده است در واقع آشنایی و علاقه معین با فرهنگِ لغت نامه نویسی، اگر چه از دوران نوجوانی شکل گرفته بود اما دیدار با سرپرست گروهِ باستان شناسی از کشور فرانسه، این علاقه را به عمل تبدیل کرد. معین، نخست به تصحیح لغت نامه برهان قاطع پرداخت و علاوه بر تحقیق در آن به حاشیه نویسی و تکمیل آن مبادرت ورزید و این کتاب را به پنج جلد عرضه کرد.
دومین گام برجسته و مهم وی در این عرصه، تهیه فرهنگ فارسی بود. بیش از یک میلیون فیش مطالعه در کتاب خانه های دنیا، بررسی دقیقِ فرهنگ های معتبر جهانی و همکاری ۴۰۰تَن از دانشجویانش باعث شد تا فرهنگ فارسی معین در ۶ جلد عرضه شود. این نویسنده نامدار از ۱۳۳۸ خورشیدی موسسه‌ای به نام «سازمان فرهنگ فارسی» در خانه خود دایر کرد که خود درباره این سازمان و هدف‌های آن در مقدمه فرهنگنامه اش چنین نوشته است: «گروهی از دوستان و همکاران در این سازمان شروع به کار کردند و کتابچه‌ای کوچک خاص سازمان ترتیب داده شد. از سال ۱۳۳۹ به تصویب کمیته لغت‌نامه سازمان مزبور به محل سازمان لغت‌نامه دهخدا منتقل گردید. هدف از تشکیل این سازمان نظم دادن به امر استخراج لغات از متون، تدوین فیش‌ها، تالیف فرهنگ‌های مختلف تهیه تصاویر و نقشه‌هاست…» در حقیقت معین تألیفات و آثار ارزشمندی از خود بر جای گذاشته که مهمترین آن فرهنگ ۶ جلدی لغت نامه معین است که به عنوان مرجعی بی بدیل و گرانسنگ و نگینی درخشان در سپهر ادبیات کشور، درخشان و ماندگار باقی مانده است در واقع ریشه اندیشه تالیف چنین فرهنگی در وجود معین را باید در علاقه، تحصیلات، همکاری با لغت نامه، پژوهش‌ها و احساس وظیفه‌اش در قبال فرهنگ و جامعه پیدا کرد. محمد معین خود درباره فرهنگ لغاتش چنین گفته: «هیچ فرهنگ کاملی کار یک تَن نباید باشد. اسناد و انتساب یک فرهنگ مانند لاروس، کیه، المنجد و غیره به یک مولف برای پیش‌قدمی و طرح اصلی و کوشش بیش‌تری است که موسس آن‌ها به عمل آورده است. فرهنگ معین مبتنی بر ۳۰۰ هزار فیش است که نگارنده به یاری گروهی از دوستان و دانشجویان در طی ۲۰ سال فراهم کرده است. طرح، تالیف و تصحیح و هماهنگ کردن و پر کردن خلاء از نگارنده است، اما سروران و همکاران فاضل من هریک در حد خود بسیار کوشیده‌اند…در پایان مقدمه فرهنگنامه معین، وی به نقل از برهان قاطع آورده است: «… این کاری است که توانسته‌ایم ولی آن نیست که خواسته‌ایم…».
لغت نامه : جواهری ماندگار
فرهنگ معین حاصل ۲۰ سال کوشش شبانه‌روزی او است که در تدوین مواد آن از بیش از ۵۰۰ کتاب و رساله استفاده شده است. در حقیقت از سعادت و خوشبختی فرهنگ ایران بود که معین و دهخدا با هم همکار شدند. علامه دهخدا که فضل و دانش معین را دریافته بود، او را به دستیاری خود در تکمیل لغت نامه اش برگزید و همکاری این ۲ در کنار برخی اهل علم نتایجی در خور به بار آورد و در همان حال استاد معین نیاز جامعه ادبی را به لغت نامه ای خلاصه تر دریافت و فرهنگ خود را نوشت.
این پاسدار ادب فارسی با فراهم کردن مجموعه ۶ جلدی فرهنگ فارسی خدمتی بس بزرگ به جامعه ادبی انجام داد. فرهنگ معین با یک روش ابتکاری و بهره گیری از فرهنگ های مختلف و روش های گوناگون تدارک دیده شد. برای این کتاب بیش از ۳۰۰ هزار فیش تهیه شد و با زحمت فراوان معین شکل گرفت. این فرهنگ از یک مقدمه و سه بخش شکل گرفته است. فرهنگ ها، هر کدام بطور طبیعی دارای یک سری ویژگی ها و برجستگی هایی هستند که در جای خود دارای ارزش است. فرهنگ فارسی که نتیجه سال ها تلاشِ محوری محمد معین محسوب می شود نیز این گونه است. اطلاع از لغات و تلفظ آن، شناخت ریشه کلمات و ترکیبات آن، آشنایی با بزرگان عالم ادب، هنر، سیاست و اجتماع، معرفت در مورد آثار قلمی، فکری و معماری پیشینیان، آگاهی از اقوام و نژاد، اماکن جغرافیایی و فرقه های مذهبی، دانستن گزیده ای از اطلاعات تاریخی اعم از جنگ و صلح و پیمان ها، بخشی از فواید به دست آمده از مطالعه این فرهنگ است. بهره گیری از ساختار دیگر فرهنگ ها، استفاده از تصاویر، جدول ها و نقشه ها نیز از مزایای این کتاب به شمار می رود./شلتوک
منبع:ایرنا
